Werk is een belangrijk onderdeel van brede welvaart: werk verschaft mensen inkomen, vergroot de regie op het eigen leven, structureert de week, brengt sociale contacten met zich mee, biedt ontplooiingsmogelijkheden en kan leiden tot waardering (WRR, 2020). Er is begrijpelijkerwijs veel aandacht voor werkgelegenheid en arbeidspotentieel, vanwege de krapte op de arbeidsmarkt (UWV, 2023). Veel werkgevers hebben te kampen met moeilijk vervulbare vacatures en personeelstekorten.
Waarschijnlijk zal dit tekort nog groter worden, gezien de verwachte afname van de omvang van de beroepsbevolking door een vergrijzende Friese bevolking. Om in de toekomst het werk met minder mensen gedaan te krijgen is veel aandacht voor leven lang ontwikkelen (SER, 2022). De monitor werk geeft een beeld van de arbeidssituatie in Fryslân. Er wordt niet alleen gekeken naar de feitelijke ontwikkelingen en trends, maar ook naar de ervaringen van inwoners van Fryslân.
Het aantal banen in Fryslân is in 2022 toegenomen met 2,6 procent tot 317.811. De groei van 2,4 procent in 2021 zet dus door in 2022. Wel is de landelijke toename van banen met 2,9 procent iets hoger dan in Fryslân. Vooral in de sectoren ICT Bouw en Cultuur, sport en recreatie was de banengroei sterk. Datzelfde geldt voor de sectorhoreca door herstel na de coronaperiode.
De meeste banen in Fryslân zijn nog steeds te vinden in de zorg (60.041), gevolgd door de sectoren handel en reparatie (52.241) en industrie en delfstoffenwinning (38.844). De verhouding tussen de verzorgende sectoren (gericht op de provincie zelf) en de stuwende sector (gericht op export) is in Fryslân gelijk aan de landelijke verhouding (Blue Delta Monitor, 2023). De industrie, zakelijke dienstverlening en bouwnijverheid zijn belangrijke stuwende sectoren voor de werkgelegenheid in Fryslân.
In de werkgelegenheidsstructuur zijn er regionale verschillen. Zo werken in Noordoost Fryslân relatief veel mensen in de bouw, industrie en landbouw. In Noordwest Fryslân is de landbouw en visserij een belangrijke sector. In Leeuwarden is dat het openbaar bestuur, onderwijs en zakelijke dienstverlening. Op de Waddeneilanden: toerisme en horeca. Zuidoost Fryslân kent een relatief groot aandeel in de industrie en handel.
De arbeidsmarkt wordt in Fryslân, net als in andere provincies, gekenmerkt door een grote krapte. Dat betekent dat het voor werkgevers moeilijk is om openstaande vacatures te vervullen en geschikt personeel te vinden dat het werk kan doen. Een deel van de krapte is structureel van aard en wordt veroorzaakt door afnemend aanbod door vergrijzing. Vooral in de sectoren transport & logistiek, openbaar bestuur, onderwijs en industrie werken momenteel veel 60-plussers (UWV, 2023).
Het aantal openstaande vacatures is een goede indicator van de moeite die werkgevers hebben om geschikte mensen te vinden. De ontwikkeling door de jaren heen laat goed zien hoe de krapte zowel tijdelijke als structurele oorzaken heeft, zowel in Fryslân als daarbuiten. De trend is dat er sinds 2015 steeds meer openstaande vacatures zijn, doorbroken door een dip in het coronajaar 2020.
De meeste vacatures staan open in de sector commerciële dienstverlening, waar bijvoorbeeld ICT, retail, en vervoer en opslag onder vallen. Er is ook veel vraag naar technische beroepsgroepen, zoals monteurs en ingenieurs. De vacatures per sector (gebaseerd op kwartaalberichten) laten voor 2023 een daling zien, deze hangt samen met een milde recessie in de afgelopen periode (CBS, Dossier Conjunctuur (cbs.nl)).
In 2022 was de netto-arbeidsparticipatie in Fryslân 71,6 procent, een fractie lager dan het landelijk gemiddelde. Dit is het percentage van de beroepsbevolking (de groep 15 tot 75 jarigen bestond in 2022 uit 483 duizend mensen) dat betaald werk heeft. De arbeidsdeelname van vrouwen is sinds 2013 sterker toegenomen dan die van mannen, zowel landelijk als in Fryslân. De werkloze beroepsbevolking, de mensen die geen betaald werk hadden maar daar wel naar zochten, was 3,5 procent groot. Dat is minder dan in het voorgaande jaar.
Om de huidige omvang van de economie te behouden zijn er voldoende arbeidskrachten nodig, zeker gezien de verwachting dat de potentiële beroepsbevolking in Fryslân door vergrijzing slinkt tot het jaar 2050 (CBS/PBL, 2022). Er zijn dus steeds minder mensen beschikbaar voor de Friese arbeidsmarkt.
Iemand die werkloos raakt, kan een WW-uitkering aanvragen. In Fryslân waren er in 2022 5.818 mensen met een WW-uitkering. Sinds 2014 is het aantal WW-uitkeringen in Fryslân elk jaar gedaald, met een uitzondering in 2020. In dat jaar steeg het aantal werklozen kortdurend door corona. De werkloosheid is onder mannen groter dan onder vrouwen, maar dit verschil is sinds 2011 wel kleiner geworden. De leeftijdsverdeling van werklozen is sinds 2011 veranderd: de groep 35 tot 54 jarigen is kleiner geworden en de groep 55 plussers is gegroeid. Bij de duur van de werkloosheid zien we dat werkloosheid korter dan een half jaar daalt terwijl werkloosheid langer dan een half jaar iets stijgt.
In 2023 ontving 3,9 procent van de inwoners in Fryslân een bijstandsuitkering. Vooral in Leeuwarden is het aandeel inwoners (6,3%) met een bijstandsuitkering hoger dan gemiddeld.
Niet iedereen is in staat te werken. De groep mensen met een arbeidsbeperking is divers en varieert van hoogopgeleiden met een lichte fysieke beperking tot mensen met een ernstige verstandelijke beperking zonder diploma. De arbeidsmogelijkheden van personen met een arbeidsbeperking lopen daardoor sterk uiteen.
Mensen met een arbeidsongeschiktheidsuitkering kunnen onder vier verschillende wetten vallen: de Wajong, WIA, WAO of de Participatiewet. De WAO is uitsluitend nog toegankelijk voor mensen die eerder een WAO-uitkering ontvingen en niet voor nieuwe aanvragen. Het aantal mensen met een WAO daalt daarom, terwijl het aantal mensen met een WIA stijgt. Het aantal mensen met een Wajong stijgt ook. Het totaal van WIA, WAO en Wajong is stabiel. Het aandeel mensen met een WIA dat volledig arbeidsongeschikt is, is sinds 2016 gestegen van 78 procent naar 84 procent.
Werkenden in Fryslân hebben gemiddeld vaker een middelbaar of lager opleidingsniveau ten opzichte van landelijk. In Fryslân is 44 procent van de beroepsbevolking middelbaar opgeleid ten opzichte van 37 procent landelijk. Dit verschil wordt de laatste jaren iets groter. Dat komt met name omdat het aandeel hoogopgeleide werknemers in Fryslân stabiliseert. De Friese beroepsbevolking past goed bij de sectorstructuur, waarin veel middelbaar opgeleiden gevraagd worden. Dat is bijvoorbeeld zo in grote sectoren in de Friese economie als zorg, industrie en agro.
Tegelijk is het een aandachtspunt, omdat opleidingsniveau een belangrijke indirecte invloed heeft op brede welvaart. Zo hebben laagopgeleide inwoners gemiddeld een lagere ervaren gezondheid, lager inkomen en een grotere kans op werkloosheid (Van de Werfhorst et al., 2019; CBS, 2022).
De arbeidsmarkt verandert. De vraag naar arbeid flexibiliseert, werkgevers stellen steeds hogere eisen aan werkenden en door technologische ontwikkelingen verdwijnen banen en komen er weer andere bij. De opleiding, werkervaring en/of vaardigheden van werknemers en werkzoekenden sluiten dan ook niet altijd één-op-één aan op de functie-eisen van de werkgevers.
Voor de veerkracht van de regionale economie is wendbaarheid van de werkenden belangrijk. Dat vergroot ook de baankansen van werkenden zelf. Daarom stimuleert de overheid mensen om te blijven leren, ook als ze al een baan hebben. Bepaalde groepen in de samenleving blijven echter achter in de deelname aan scholing. Uit landelijk onderzoek blijkt dat dit bijvoorbeeld geldt voor lager opgeleiden, ouderen, en mensen met een tijdelijk arbeidscontract (SER, 2019).
Ook in Fryslân blijkt dit zo te zijn. In 2023 gaf 84 procent van de hoogopgeleide inwoners van Fryslân aan geen opleiding gevolgd te hebben voor het werk in de afgelopen 12 maanden, onder laagopgeleiden was dit zelfs 92 procent. De meeste werkenden (45%) nemen deel aan scholingsmogelijkheden om een diploma te halen. Andere redenen zijn: betere carrièrekansen (35%), meer omzet halen (33%) en uit interesse (31%). Dit zijn belangrijke inzichten voor zogenaamde Leven Lang Ontwikkelen programma’s.
Verder lezen:
Heeft u vragen of wilt u meer informatie? Zoekt u specifieke cijfers? We helpen u graag verder! Neem contact op met:
Door de site te te blijven gebruiken, gaat u akkoord met het gebruik van cookies. meer informatie
Deze site is standaard ingesteld op 'cookies toestaan", om je de beste mogelijke blader ervaring te geven. Als je deze site blijft gebruiken zonder je cookie instellingen te wijzigen, of als je klikt op "Accepteren" hieronder, dan geef je toestemming voor het gebruik van Cookies.
06 38982668